Henri Matisse là một trong những họa sĩ nổi bật nhất của thế kỷ 20, đã để lại dấu ấn sâu đậm trong thế giới nghệ thuật với phong cách độc đáo và sự sáng tạo không ngừng. Tranh của Henri Matisse được xem là những kiệt tác nghệ thuật mang đậm dấu ấn cá nhân và tầm nhìn nghệ thuật tinh tế. Trong bài viết hôm nay, hãy cùng khám phá các phong cách, chủ đề, tác phẩm và tầm ảnh hưởng mà Henri Matisse đã để lại cho nghệ thuật hội họa ngày nay.
Đôi nét về Henri Matisse
Henri Matisse là một trong những họa sĩ vĩ đại thế kỷ 20, là đối thủ đáng gờm của Pablo Picasso khi xét về tầm quan trọng trong các cải cách nghệ thuật. Với tài năng phi thường và tầm nhìn sáng tạo, Matisse đã tạo nên một dấu ấn không thể phai mờ trong lịch sử nghệ thuật.
Matisse bắt đầu sự nghiệp với phong cách học thuật nhưng nhanh chóng chuyển sang các trường phái nghệ thuật hiện đại. Ông là một trong những người tiên phong của phong trào Fauvism (trường phái dã thú), một phong trào nổi tiếng với việc sử dụng màu sắc tươi sáng và lối vẽ tự do, không bị ràng buộc bởi thực tế.
Phong cách của Matisse dần dần phát triển và biến đổi, các đường nét đơn giản kết hợp với sự phong phú của màu sắc, tạo nên những tác phẩm nghệ thuật đầy sức sống và truyền cảm hứng. Điểm chung trong các tác phẩm tranh của Henri Matisse chính là sự lạc quan, niềm vui và tôn vinh vẻ đẹp của cuộc sống. Ông thường sử dụng màu sắc đa dạng để truyền tải cảm xúc, tạo nên một thế giới rực rỡ và tràn đầy năng lượng.
Matisse không chỉ là một họa sĩ mà còn là một nhà cách tân, người đã mở ra những con đường mới cho nghệ thuật hiện đại. Những tác phẩm của ông tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ nghệ sĩ và người yêu nghệ thuật trên khắp thế giới. Qua những bức tranh của mình, Matisse đã chứng minh rằng nghệ thuật không chỉ là một phương tiện để phản ánh thế giới xung quanh mà còn là một cách để khám phá và bày tỏ tâm hồn.
Phong cách hội họa của Henri Matisse
Dã thú là một trào lưu hội họa được tiên phong bởi Henri Matisse, khởi nguồn từ năm 1900 và kéo dài qua năm 1910, tuy nhiên, thời kỳ đỉnh cao của trường phái này chỉ diễn ra trong vòng 3 năm, từ 1905 đến 1907, với ba cuộc triển lãm quan trọng. Trường phái Dã thú phản ứng mạnh mẽ chống lại trường phái Ấn tượng, đặc biệt là sự mất mát không gian do dùng quá nhiều ánh sáng và phân tích tỉ mỉ, không theo quy luật nào, dẫn đến tính ngẫu nhiên.
Điểm cốt lõi của trường phái Dã thú là sử dụng màu sắc không để tái hiện hiện thực, mà để tạo ra những sắc độ mới. Tranh của họ không phải là sự sao chép thiên nhiên mà là một bố cục nhiều màu sắc, đầy sức sống và sáng tạo. Các tác phẩm của họ không chỉ là những cảnh sắc nhỏ nhặt mà là những bố cục màu sắc mạnh mẽ, thể hiện sự táo bạo và sáng tạo chứ không dựa vào yếu tố ngẫu nhiên đẹp mắt.
Henri Matisse nổi bật với phong cách sử dụng màu sắc táo bạo và tươi sáng, trái ngược hoàn toàn với nhiều họa sĩ cùng thời kỳ. Trong khi Matisse là một trong những người tiên phong của phong trào Fauvism, với cách sử dụng màu sắc rực rỡ và không theo quy tắc truyền thống, nhiều họa sĩ khác như Pablo Picasso lại theo đuổi các phong cách khác nhau. Picasso, cùng thời với Matisse, nổi tiếng với việc phát triển trường phái Lập thể, tập trung vào việc phân tích và tái cấu trúc các đối tượng thành các hình dạng hình học. Trái ngược với sự tươi sáng và mạnh mẽ của Matisse, màu sắc trong các tác phẩm Lập thể của Picasso thường bị giảm thiểu để tập trung vào hình học.
Chủ đề trong tranh của Henri Matisse
Tranh chân dung
Năm 1905, Matisse đã tạo nên một cuộc cách mạng trong nghệ thuật chân dung với bức tranh "Người phụ nữ với chiếc mũ" (The Woman with a Hat). Hình ảnh này của vợ ông, Amélie, dù giữ tư thế và trang phục điển hình của thời bấy giờ, nhưng lại được Matisse táo bạo sử dụng màu sắc rực rỡ trên khuôn mặt, mũ, váy và cả nền.
Khi được gửi đến Salon d’Automne năm 1905, bức tranh của Henri Matisse đã gây sốc cho công chúng và giới nghệ thuật đương thời. Leo Stein thậm chí đã gọi nó là “những vết sơn bẩn thỉu nhất mà tôi từng thấy”. Tuy nhiên, ông và Gertrude Stein đã mua bức tranh này, nhận ra tầm quan trọng của nó đối với hội họa hiện đại.
Tranh phong cảnh
Trong những năm tháng theo đuổi phong cách Dã thú, Matisse thường vẽ phong cảnh miền nam nước Pháp vào mùa hè và sau đó phát triển những ý tưởng đó thành các tác phẩm lớn hơn khi trở về Paris. Tác phẩm "Niềm vui cuộc sống" (Le Bonheur de Vivre), bức tranh thứ hai trong số những khung cảnh tưởng tượng của ông, là một ví dụ điển hình. Khung cảnh của bức tranh được tạo thành từ các mô típ độc lập được sắp xếp để tạo nên một bố cục hoàn chỉnh.
Với kích thước đồ sộ và màu sắc gây sốc, "Niềm vui cuộc sống" đã nhận được nhiều đánh giá trái chiều tại Salon des Indépendants (Triển lãm của những Người độc lập). Các nhà phê bình ghi nhận phong cách mới mẻ của Matisse – với các mảng màu rộng lớn và các hình thể tuyến tính, một sự bác bỏ rõ ràng đối với thuyết Điểm chấm nổi tiếng của Paul Signac.
Tranh tĩnh vật
Với niềm say mê hội họa, năm 1891, Matisse bắt đầu sự nghiệp cầm cọ bằng những bức tranh tĩnh vật và phong cảnh. Thời điểm này, ông theo đuổi phương pháp phối màu của trường phái Ấn tượng, với tác phẩm nổi bật như “Phồn thực, yên tĩnh và khoái lạc”.
Các tác phẩm tranh của Henri Matisse nổi bật với màu sắc mạnh mẽ, rực rỡ, tạo cảm giác mãnh liệt khi nhìn. Ông sử dụng nhiều yếu tố phương Đông với ngôn ngữ tạo hình giản dị, mộc mạc, trong sáng và hồn nhiên. Tranh của Matisse khiến người xem luôn cảm thấy thư giãn, thoải mái và tràn đầy xúc cảm.
Vũ điệu và âm nhạc
Vào năm 1931, Albert Barnes, một bác sĩ và người yêu nghệ thuật, đã ủy nhiệm Henri Matisse vẽ một bức tranh tường cho phòng chính của phòng trưng bày của ông, nơi trưng bày các tác phẩm của Vincent van Gogh, Paul Cézanne và nhiều nghệ sĩ khác.
Matisse đã tạo ra bản thiết kế cho bức tranh tường trên giấy cắt, cho phép ông có thể dễ dàng sắp xếp lại các mảnh khi xác định bố cục. Tuy nhiên, khi bức tranh hoàn thành, nó lại quá nhỏ so với không gian do bị đo sai. Thay vì thêm một biên giới trang trí để bù đắp kích thước, Matisse quyết định sắp xếp lại toàn bộ tác phẩm, tạo nên một bố cục năng động.
Kết quả là một bức tranh tường mà các hình thể dường như nhảy múa qua không gian trừu tượng của những cánh đồng màu hồng và xanh, mang đến một cảm giác chuyển động và sức sống mạnh mẽ.
Các tác phẩm tiêu biểu khác
Luxe, Calme et Volupté (1904-05)
Bức tranh Luxe, Calme et Volupté của Henri Matisse lấy cảm hứng từ điệp khúc của bài thơ "Invitation to a Voyage" (1857) của Charles Baudelaire, trong đó một người đàn ông mời người yêu của mình đến với một thiên đường du lịch. Cảnh quan trong tranh có thể được lấy từ góc nhìn ở nhà của Paul Signac ở Saint-Tropez, nơi Matisse đến để nghỉ ngơi.
Trong tranh, hầu hết các phụ nữ được miêu tả khỏa thân theo truyền thống của bài ca cổ điển, nhưng một người phụ nữ - được cho là vợ của họa sĩ - mặc trang phục đương đại. Đây là bức tranh lớn duy nhất của Matisse trong phong cách Neo-Impressionist, với kỹ thuật lấy cảm hứng từ Pointillism của Paul Signac và Georges Seurat. Matisse tiếp cận khác biệt so với những họa sĩ khác bằng cách nhấn mạnh vào các hình thể trong tranh.
Blue Nude (Souvenir de Biskra) (1907)
Bức tranh Blue Nude (Souvenir de Biskra) (1907) của Henri Matisse là một tác phẩm đặc biệt trong sự nghiệp của ông. Trong quá trình làm việc trên tác phẩm điêu khắc "Reclining Nude I", Matisse đã vô tình làm hỏng nó. Thay vì sửa chữa ngay, ông quyết định vẽ lại nó với màu xanh trên nền cỏ lá cọ.
Bức tranh này miêu tả một hình ảnh khỏa thân, mang tính thô ráp và khắc khổ hơn là mềm mại và đẹp đẽ, nhấn mạnh sự ảnh hưởng của Paul Cézanne và các tác phẩm điêu khắc mà Matisse đã thấy ở Algeria. Đây cũng là bức tranh cuối cùng của Matisse mà Leo và Gertrude Stein đã mua.
Thông qua Blue Nude, Matisse đã khai thác sự khác biệt về hình thức và màu sắc, đánh bóng nghệ thuật của mình một cách sáng tạo và táo bạo, đồng thời mở ra một giai đoạn mới trong sự phát triển của nghệ thuật hiện đại.
The Back I (1980-09)
The Back I là tác phẩm đầu tiên trong một loạt bốn tác phẩm điêu khắc lớn mà Matisse đã làm việc từ giữa năm 1909 đến 1931, tất cả đều được phát triển liên tục. Thay vì sử dụng một nền mặt phẳng ảo như thường thấy trong điêu khắc, Matisse gợi ý rằng nền của các tác phẩm trong loạt The Back được tạo thành từ cùng một vật liệu nặng như chính hình thể.
Trong suốt quá trình phát triển của loạt tác phẩm, nhân vật được đơn giản hóa dần và được xác định rõ hơn với phông nền. Matisse sử dụng các motif có thể lần đầu tiên được lấy cảm hứng từ một cơ thể trong một bức tranh của Cézanne, điều này minh chứng cho sự phong phú và sáng tạo của phong cách của ông.
The Moroccans (1915-16)
Tác phẩm này được Matisse lên kế hoạch từ đầu năm 1913 và lấy cảm hứng từ những chuyến thăm của ông đến Morocco vào thời điểm này. Trong bức tranh, một nhân vật ngồi bên phải với lưng hướng về phía người xem, trái cây được sắp xếp ở phía trước bên trái và một nhà thờ Hồi giáo nổi lên ở phía sau sân thượng.
Matisse đã chia sẻ rằng đôi khi ông sử dụng màu đen trong các tác phẩm của mình để đơn giản hóa thành phần hình ảnh và trong trường hợp của The Moroccans, nó cũng có thể gợi nhớ đến các bóng tối được tạo ra bởi ánh nắng mạnh mẽ trong vùng đất này. Bức tranh này không chỉ thể hiện sự tinh tế trong việc tái hiện cảnh vật mà còn là một ví dụ rõ ràng về cách Matisse sử dụng màu sắc và ánh sáng để mang đến cảm giác sâu sắc và không gian đa chiều.
Bathers by a River (1917)
Đây là một trong những tác phẩm quan trọng nhất trong sự nghiệp của Henri Matisse và đồng thời cũng là một trong những tác phẩm khó hiểu nhất của ông. Ông đã dành hơn tám năm để làm việc với nó và bản thân bức tranh cũng đã trải qua nhiều sự biến đổi.
Bức tranh được phát triển từ yêu cầu của một nhà sưu tập nghệ thuật Nga, Sergei Shchukin, cho hai tấm trang trí về chủ đề khiêu vũ và âm nhạc. Ban đầu, khung cảnh của nó giống như những cảnh bình dị mà Matisse đã mô tả trước đây trong các tác phẩm như Joy of Life (1905-06). Tuy nhiên, dần dần nó đã trở thành một cuộc đấu tranh với phong cách Cubism, mặc dù Matisse từ chối chủ nghĩa này, nhưng nó đã thách thức ông một cách mạnh mẽ.
Bathers by a River cùng với nhiều tác phẩm khác mà Matisse vẽ từ năm 1913 đến 1917, dường như đã bị ảnh hưởng bởi phong cách Cubism, với sự chú ý đặc biệt đến cấu trúc cơ thể con người và vị trí của chúng trong không gian. Bức tranh này có thể được so sánh với loạt tác phẩm The Backs (1909-31), cũng làm bận tâm Matisse trong những năm ông làm việc trên Bathers, bởi cả hai đều giải quyết vấn đề mô tả hình ảnh ba chiều trên một không gian phẳng.
Giai đoạn tranh cắt dán
Tháng 1 năm 1941, Henri Matisse đã bước vào giai đoạn cuối của cuộc đời khi ông được chẩn đoán mắc bệnh ung thư tá tràng. Tuy nhiên, thay vì để bệnh tật đánh bại tinh thần và chấm dứt sự nghiệp nghệ thuật, Matisse lại coi đây là cơ hội cho một khởi đầu mới.
Ông đã sắp xếp lại phòng ngủ của mình để mọi dụng cụ vẽ đều nằm trong tầm tay. Đối với các bức tranh lớn hơn, Matisse gắn cọ hoặc một miếng than củi vào một cái cây dài để có thể với tới giá vẽ ở phía cuối giường. Khi tình trạng sức khỏe ngày càng xấu đi khiến ông phải từ bỏ việc cầm cọ, Matisse đã chuyển sang kỹ thuật cắt dán giấy mà ông đã khám phá trước đó. Ông nhờ người hỗ trợ nhúng những mảnh giấy theo tông màu mà ông yêu cầu, sau đó ông tự cắt dán chúng lên giấy theo ý mình. Nghệ thuật đã giúp ông cân bằng cảm xúc, tiếp tục khơi gợi sự sáng tạo và mang đến cho ông cuộc sống thứ hai.
Nghệ thuật cắt giấy được Matisse gọi là "một biện pháp đơn giản để trực tiếp thể hiện bản thân". Các tác phẩm tiêu biểu của ông trong loại hình này bao gồm "Con két đuôi dài và con quỷ biển", "Cô gái lõa thể màu lam" và "Nỗi bi ai của quốc vương". Những tác phẩm này thể hiện sức sống mạnh mẽ, mang đến không khí vui tươi của mùa xuân và khó có thể tin rằng chúng được tạo ra từ đôi bàn tay của một cụ già bệnh tật. Chúng đều mang sự thuần khiết, tươi sáng và vui vẻ, tấu lên những nốt nhạc hài hòa cuối cùng của một người suốt đời giữ vững lý tưởng nghệ thuật.
Ảnh hưởng và di sản
Di sản của Henri Matisse đã có một ảnh hưởng sâu sắc đối với nghệ thuật hiện đại và chủ nghĩa Biểu hiện Trừu tượng. Các học giả từ những năm 1950 đã nhận ra Matisse và Dã thú là tiền thân cho các phong cách nghệ thuật này. Mặc dù ông không phải là một nghệ sĩ Biểu hiện Trừu tượng thực thụ, nhưng ông đã ảnh hưởng đến nhiều họa sĩ với sự đột phá và sự phong phú trong cách sử dụng màu sắc và hình thức.
Những bức tranh của Matisse không chỉ được ngưỡng mộ về mặt nghệ thuật mà còn là đối tượng mua sắm đắt giá trong các cuộc đấu giá. Các bức tranh của ông đã đạt giá bán lên tới hàng triệu đô la, thể hiện sức hút lớn đối với thị trường nghệ thuật và sự đánh giá cao từ phía công chúng.
Các tác phẩm của Matisse được trưng bày tại nhiều bảo tàng và triển lãm nổi tiếng trên toàn thế giới cho thấy sự quan tâm và tôn vinh ông như một trong những nghệ sĩ vĩ đại nhất trong lịch sử nghệ thuật. Dưới đây là một số bảo tàng và triển lãm nổi bật về Matisse:
- Musée Matisse, Nice, Pháp: Đây là nơi đầu tiên được thành lập dành riêng cho Matisse và tác phẩm của ông.
- Musée National d'Art Moderne, Centre Georges Pompidou, Paris, Pháp: Tại đây có một số tác phẩm nổi bật của Matisse trong bộ sưu tập nghệ thuật hiện đại của bảo tàng này.
- Musée d'Orsay, Paris, Pháp: Bảo tàng này có một số tác phẩm của Matisse, trong đó có những tác phẩm sớm của ông khi ông còn ảnh hưởng bởi phong cách ấn tượng.
- Tate Modern, London, Anh: Các tác phẩm mang tính biểu tượng như "The Snail" và "The Red Studio" được trưng bày tại đây.
- Museum of Modern Art (MoMA), New York, Hoa Kỳ: MoMA là nơi có một trong những bộ sưu tập lớn nhất của các tác phẩm nghệ thuật hiện đại, trong đó có nhiều tác phẩm của Matisse.
Tổng kết
Trong sự nghiệp của mình, Henri Matisse đã không chỉ làm thay đổi cách nhìn về nghệ thuật mà còn để lại một di sản vĩ đại về sự sáng tạo và tinh thần đổi mới. Với sự sắc sảo trong việc sử dụng màu sắc và ánh sáng, ông đã khai phá những khía cạnh mới về hình thức và cảm xúc trong hội họa. Ngày nay, những bức tranh của Matisse vẫn tiếp tục làm say đắm và truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ, khẳng định vị thế của ông là một trong những danh nhân của nghệ thuật hiện đại.